Fiscale woonplaats volgens Belastingdienst

Waar iemand woont is vaak een discussie met de Belastingdienst. De belangen zijn groot en regelmatig adviseren wij belastingplichtigen bij dergelijke geschillen. Hoe bepaalt de Belastingdienst eigenlijk waar u woont? Is dit redelijk? In dit artikel een overzicht. Er is ook interne informatie van de Belastingdienst bekend zodat we weten hoe er intern wordt beoordeeld. Dit WOB verzoek is door ons kantoor ingediend.

De belastingdienst kijkt bij de beoordeling waar iemand woont enkel naar de Nederlandse omstandigheden. Hiermee wordt een te beperkte en onjuiste uitleg gegeven aan de wet (artikel 4 AWR).

Woonplaats natuurlijke personen

Waar een mens woont is in de huidige tijd soms lastig te bepalen. Het gaat volgens de wet om de feiten en omstandigheden. De Belastingdienst kijkt dan naar:

Waar woont uw gezin?
Waar woont uw partner?
Bent u verzekerd in Nederland?
Heeft u een woonadres in Nederland?
U doet belangrijke dingen in Nederland (huisarts, ziekenhuis bezoek, lid verenigingen, opleidingen, sporten, etc.)

Belastingplichtig in Nederland na emigratie

Een mens (natuurlijk persoon) die in Nederland woont moet over zijn totale (wereld-)inkomen in Nederland belasting betalen. Dit is de belangrijkste reden waarom de Belastingdienst wil weten waar iemand woont. Dit is echter ook van belang voor de box 2 heffing, schenkbelasting en erfbelasting. Soms is de woonplaats glashelder, maar soms is er onduidelijkheid. Als 2 of meerdere landen stellen dat u daar woont, dan bepaalt het belastingverdrag welk land mag heffen resp. in welk land u woont. Een belastingverdrag gaat voor de Nederlandse wettekst (woonplaatsfictie).

Onderzoek Belastingdienst naar woonplaats (woonplaatsonderzoek)

De Belastingdienst stelt soms een diepgaand onderzoek in om te bepalen waar een belastingplichtige woont. Een dergelijk onderzoek kijkt strikt naar de feiten en omstandigheden. De Inspecteur moet bewijzen dat een persoon in Nederland woont. De Belastingdienst kijkt dan op grond van nationale wetgeving of u in Nederland woont. Belangrijk bij een woonplaatsonderzoek is of u duurzame banden met Nederland heeft. Volgens de interne stukken van de Belastingdienst is het hierbij blijkbaar minder van belang of het middelpunt van uw maatschappelijk leven zich in Nederland bevindt. De belangrijkste overwegingen zijn:

Heeft u sociale en beroepsmatige bindingen met Nederland?
Beschikt u over een huis (duurzaam)?
Waar verblijft uw gezin (partner) of u regulier?
Heeft u financiële banden met Nederland (beleggingen, bedrijven, etc.)?
Wat volgt uit uw pingedrag / bestedingen in Nederland?

Er zit geen vast patroon in de onderzoeken van de Belastingdienst naar uw woonplaats. Het is ook niet duidelijk welke zaken het zwaarst wegen, vaak is het een combinatie van factoren. De verblijfplaats van uw gezin of partner is meestal wel van belang. Aan de materiële omstandigheden (hiervoor onder 1 - 5) moet meer waarde worden gehecht dan aan de formele (inschrijving basisadministratie gemeente, uw nationaliteit, etc.).

Procedure over woonplaats natuurlijk persoon

De Belastingdienst kijkt naar zaken die haar juist lijken en beoordeelt deze statisch. Zo wordt er niet gekeken naar de situatie in het buitenland of naar zaken die ervoor zorgen dat u wellicht niet zoveel binding met Nederland heeft. Alles wat u een binding met Nederland geeft is voor de Belastingdienst van belang. U bent ook verplicht om vragen van de Belastingdienst te beantwoorden (meestal edoch niet altijd).

Duurzame band met Bulgarije maar fiscale woonplaats in Nederland

In een uitspraak van de Rechtbank Gelderland op 16 juli 2024 (ECLI:NL:RBGEL:2024:4520) stond de vraag centraal of de erflater (geboren in 1960) in 2014 en 2015 in Nederland woonachtig was. De rechtbank concludeerde dat dit het geval was, ondanks dat de erflater ook banden had met Bulgarije.

Erflater was in gemeenschap van goederen getrouwd en ze waren sinds 1998 eigenaar van een woning in Nederland.
In 2009 is erflater met zijn echtgenote geemigreerd en uitgeschreven uit de basisadministratie.
In 2013 koopt erflater een woning in Bulgarije. Erflater is in Bulgarije niet geregistreerd als inwoner.
In het kader van een boekenonderzoek komt de inspecteur in 2013 bij de woning. Tijdens het gesprek geven beide personen aan om in 2014 weer in Nederland te gaan wonen.
In 2016 is erflater plotseling overleden.
In Vanaf 2017 woont de echtgenote (volgens de basisadministratie) weer op dit adres.
In geschil is of erflater in 2014 en 2015 in Nederland woont en hier aangifte inkomstenbelasting moet doen.

De vraag is of erflater een duurzame band met Nederland heeft (zie ook Hoge Raad d.d. 12 april 2013 ECLI:NL:HR:2013:BZ6824). De wetgever heeft geen bijzondere betekenis willen toekennen aan bepaalde (categorieën) omstandigheden, zoals bijvoorbeeld iemands sociale of economische binding met een land (zie ook Hoge Raad d.d. 21 januari 2011 ECLI:NL:HR:2011:BP1416). Uit het beleid van de belastingdienst volgt dat er wordt gekeken naar; het duurzame tehuis, verblijfplaats gezin en belastingplichtige, sociale banden, bedrijfsmatige binding, financiele belangen, bestedingspatroon, intenties, inschrijving basisadministratie en nationaliteit.

Het betaalgedrag van de erflater, de beschikbare woning en auto’s in Nederland, zijn familiebanden, vastgoed in Nederland, zijn aanwezigheid bij het boekenonderzoek en zijn functie als bestuurder van Nederlandse vennootschappen speelden hierbij een belangrijke rol. De erfgenamen stellen dat erflater in Bulgarije woont omdat hij daar met zijn vriendin (en hun gemeenschappelijke dochter) woonden en hij daar ook een onderneming dreef. De pin betalingen zouden niet door erflater zijn gedaan maar door zijn echtgenote. Op grond van het belastingverdrag tussen Nederland en Bulgarije werd vastgesteld dat de erflater voor belastingdoeleinden als inwoner van Nederland moest worden beschouwd. Het beroep tegen de aanslagen inkomstenbelasting en premie volksverzekeringen werd ongegrond verklaard.

Woonplaats met eigen woning in Nederland

In een uitspraak van het Hof Amsterdam d.d. 23 januari 2024 (ECLI:NL:GHAMS:2024:721) wordt de complexiteit van de fiscale woonplaatsbepaling binnen de Nederlandse belastingwetgeving onderstreept. Deze casus, waarbij een belastingplichtige, hierna te noemen X, zowel in Nederland als in Duitsland substantiële banden had, illustreert de nuances van de fiscale woonplaatsbepaling en de consequenties daarvan voor de belastingplicht.

De Casus in Vogelvlucht

X, met de Nederlandse nationaliteit, stond gedurende de jaren 2015 en 2016 grotendeels ingeschreven in Duitsland, maar behield het recht om tot 62 dagen per jaar in zijn verhuurde Nederlandse woningen te verblijven. Ondanks zijn inschrijving in Duitsland, bleef X economische activiteiten in Nederland verrichten en had hij familiebanden in Nederland. De inspecteur stelde dat X fiscaal inwoner van Nederland bleef, wat door zowel de rechtbank als het Hof Amsterdam werd bevestigd. De kern van deze bevestiging lag in de duurzame banden van persoonlijke aard die X met Nederland behield.

Aandachtspunten voor de Bepaling van de Fiscale Woonplaats

Hieronder volgt een checklist met aandachtspunten die van belang zijn bij de beoordeling van de fiscale woonplaats:

Persoonlijke banden: De aanwezigheid van familie in Nederland weegt zwaar mee in de beoordeling van de fiscale woonplaats. Het behouden van nauwe persoonlijke relaties in Nederland kan duiden op een duurzame band van persoonlijke aard met Nederland.
Economische activiteiten: Het blijven verrichten van economische activiteiten in Nederland, zoals het verhuren van onroerend goed, speelt een significante rol in de bepaling van de fiscale woonplaats.
Verblijfsduur: De daadwerkelijke verblijfsduur in Nederland versus het buitenland is een belangrijke factor. Regelmatig verblijf in Nederland, zelfs voor korte perioden, kan wijzen op het behoud van duurzame banden met Nederland.
Woningbezit en gebruik eigen woning in Nederland: Het aanhouden en gebruiken van een woning in Nederland, zelfs als deze tijdelijk wordt verhuurd, kan indicatief zijn voor een fiscale woonplaats in Nederland.
Inschrijving en administratieve handelingen: Hoewel inschrijving in het buitenland een indicatie kan zijn van verplaatsing van de woonplaats, is het niet doorslaggevend. Administratieve handelingen, zoals het openen van een bankrekening of inschrijving in het buitenland, moeten in samenhang met andere factoren worden bekeken.
Intentie en toekomstplannen: De intentie van de belastingplichtige, zoals blijkt uit contracten voor tijdelijke verhuur en toekomstplannen om terug te keren naar Nederland, zijn relevant voor de beoordeling van de fiscale woonplaats.

Deze uitspraak benadrukt het belang van een holistische benadering bij de bepaling van de fiscale woonplaats, waarbij alle relevante feiten en omstandigheden in acht worden genomen. Voor fiscaal juristen en belastingadviseurs is het essentieel om zich bewust te zijn van de complexiteit van deze materie en de mogelijke impact op de belastingplicht van hun cliënten. Het zorgvuldig documenteren en beoordelen van de banden met Nederland speelt een cruciale rol in het adviseren over en het bepalen van de fiscale woonplaats.

Fiscale woonplaats vader met Thaise zoon

Henk heeft een zoon (geboren 2010), samen met zijn in Thailand wonende vrouw, ze zijn niet getrouwd. De zoon heeft de Nederlandse en Thaise nationaliteit en bij zijn moeder in Thailand. In 2012 heeft Henk zijn appartement - tegen schulderkenning - verkocht aan zijn zoon en ook diverse bankrekeningen op zijn naam gezet (geschonken?). In 2016 was Henk 226 dagen in Nederland en 140 dagen in Thailand. Bij zijn verblijf in Nederland woont het in het appartement van zijn zoon. Henk is van mening dat hij in Thailand woont en buitenlands belastingplichtig in Nederland is. De inspecteur is van mening dat Henk in Nederland woont en dus ook belasting moet betalen over het vermogen van zijn zoon (50%) omdat hij het ouderlijk bezag heeft uitgeoefend. De rechtbank is het (deels) met Henk eens. Het Gerechtshof Den Haag is het op 27 juni 2023 (ECLI:NL:GHDHA:2023:1296) niet met Henk eens. Voor de woonplaats moet worden gekeken naar het belastingverdrag tussen Nederland en Thailand en voor de definitie van het ouderlijk bezag is het Thaise recht van belang. Het Thaise recht stelt dat beide ouders het ouderlijk gezag uitoefenen over hun kind. Het box 3 vermogen van de zoon moet niet voor 100% maar slechts voor 50% worden meegenomen (artikel 2.15 lid 4 Wet IB 2001)

Waar iemand woont wordt na omstandigheden beoordeeld (artikel 4 lid 1 AWR). Kwalificeert een persoon als inwoner van Nederland dan ontvouwt zich een bak aan wetgeving en regels met vele fiscale consequenties en verplichtingen. Er worden dus veel procedures gevoerd over de fiscale woonplaats van een natuurlijk persoon. Doorgaans is het succes voor belastingplichtige niet zo groot. In deze procedure is Henk veel in Nederland, woont zijn moeder in Nederland, heeft hij een een woning tot zijn beschikking en heeft Henk nog een adviespraktijk in Nederland. Ook heeft Henk in Thailand geen aangifte gedaan. Henk stelt dat hij alleen voor zijn werk (en vele procedures) en de afwikkeling van het overlijden van zijn moeder, in Nederland verblijft en zijn gezin in Thailand woont. Zijn persoonlijke band met Thailand is dus - voor zijn gevoel - vele malen groter.

De volgende uitspraken zijn hierbij van belang:

Hoge Raad 13 april 2013 (ECLI:NL:HR:2013:BZ6824) : duurzame band met hoeft niet sterker te zijn dan de band met enig ander land, zodat voor een woonplaats in Nederland niet noodzakelijk is dat het middelpunt van iemands maatschappelijk leven zich in Nederland zou bevinden.
Hoge Raad 12 mei 2006 (ECLI:NL:HR:2006:AR5759): voor woonplaats ook kijken naar recht in buitenlandse staat, hierbij mee wegen of de persoon in het buitenland aangifte heeft gedaan. Een persoon wordt alleen als ingezetene van Thailand beschouwd als hij in Thailand verblijft voor een totale periode van niet minder dan 180 dagen in een kalenderjaar. Voor de periode in Thailand wordt gekeken naar de inreis- en vertrekstempel in het paspoort. Omdat Henk geen inwoner is van Thailand kom je niet toe aan de tiebreakbepaling.
Gerechtshof Den Haag 8 december 2020 (ECLI:NL:GHDHA:2020:2762) en Hoge Raad d.d. 28 januari 2022 (ECLI:NL:HR:2022:84) deze procedure gaat over dezelfde casus edoch over de periode 2011 tot en met 2015.
Gerechtshof 's Hertogenbosch d.d. 22 april 2021 (ECLI:NL:GHSHE:2021:1272) en Hoge Raad 18 augustus 2023 (ECLI:NL:HR:2023:1101)

Fiscale woonplaats zonder woning

Henk heeft geen woning in Nederland en woont formeel op Guernsey. In een procedure bij hetGerechtshof Arnhem Leeuwarden (ECLI:N::GHARL:2019:4321) moest worden vastgesteld waar Henk zijn fiscale woonplaats had. De feiten

Henk heeft de Nederlandse nationaliteit
In 1993 is Henk gescheiden van zijn vrouw, sinds 1996 heeft Henk een relatie met een vrouw die in Engeland woont
Volgens de gemeentelijke basisadministratie woont Henk op Guernsey
De kinderen van Henk wonen in Belgie en Schotland
Henk is voor zijn ziektekosten verzekerd in Nederland
De meest consumptieve uitgaven doet Henk in Nederland
Henk is Ultimate Beneficiair Owner van de Gibraltarese vennootschap Y Ltd.
Henk heeft een boot in Nederland
Henk heeft een tweetal abonnementen voor een mobiele telefoon in Nederland
Aan Henk zijn navorderingsaanslagen opgelegd i.v.m. buitenlandse bankrekeningen/ inkomsten

Zowel de rechtbank als het Gerechtshof zijn van mening dat Henk in Nederland woont en hier ook belasting moet betalen.

Fiscale woonplaats van een butler

Een butler werkt sinds 2017 voor een sjeik in Dubai (contract voor 4 jaar), hiervoor reist hij de hele wereld over. Tot 1 juni 2017 heeft de butler een woning in Nederland. Zijn loon wordt gestort op een Nederlandse bankrekening. Volgens de butler woont hij vanaf juli 2017 in het buitenland. De sjeik is nooit langer dan 60 dagen in een land omdat hij geen fiscaal inwoner wil zijn buiten Dubai. De butler reist mee naar Engeland, Dubai en verblijft ook regelmatig op de immense boot van de sjeik. Volgens de rechter en de inspecteur woont de Butler in Nederland (terwijl hij hier zelden is). Deze procedure maakt duidelijk dat er via feiten moet worden aangetoond waar iemand woont. Rechtbank Noord Nederland 2 november 2021 ECLI:NL:RBNNE:2021:4648

Fiscale woonplaats DGA

De heer X heeft de Nederlandse nationaliteit en heeft in Nederland aangifte gedaan als binnenlands belastingplichtige. X ontvangt inkomen uit diverse Nederlandse BV's en is daarnaast DGA van een aantal Nederlandse rechtspersonen. X brengt een deel van het jaar door in Marokko waarbij hij ook een woning en sociaal leven heeft. In zijn aangifte inkomstenbelasting geeft X niet zijn wereldinkomen aan maar enkel zijn binnenlands inkomen. X is van mening dat hij in Marokko woont. De rechter en de inspecteur denken hier anders over omdat X niet slaagt in zijn bewijslast omtrent zijn woonplaats in Marokko. X maakt niet aannemelijk dat hij in 2015 (ook) fiscaal inwoner is van Marokko; hij maakt niet aannemelijk dat is voldaan aan één van de drie daarvoor geldende criteria, te weten:

het beschikken in Marokko over een permanente verblijfsplaats (‘The place of permanent home’), of
het aldaar hebben liggen van het middelpunt van (de sociale en) economische belangen (‘The centre of economic interest’), of
het in een periode van 365 dagen aldaar meer dan 183 dagen verblijven.

Rechtbank Den Haag d.d. 15 december 2021 ECLI:NL:RBDHA:2021:14719

Fiscale woonplaats CFO

Henk is sinds 2012 statutair bestuurder van een concern, ongeveer 20% van zijn tijd. Henk wordt via zijn eigen holding ingehuurd via een management vergoeding (overeenkomst van opdracht). Daarnaast was Henk - voor 80% - ook nog in dienstbetrekking bij een dochteronderneming, als CFO. Henk ontving een salaris en daarnaast nog een bonus via aandelen (zogenaamde Restricted Stock Units). In 2014 wordt het hoofdkantoor van het concern naar Nederland verplaatst. Henk verhuist in april 2016 naar Nederland. De vraag is of Henk over geheel 2016 in Nederland belastingplichtig is. De inspecteur was zelfs van mening dat Henk al sinds 2012 in Nederland belastingplichtig is. De redenen hiervoor zijn:

Henk heeft een duurzame band met Nederland;
Henk heeft de Nederlandse nationaliteit
Er stond Henk een huis ter beschikking in Nederland (woning van zijn echtgenote);
Henk heeft een auto (met verzekering) in Nederland (gekocht in april 2016).
De kinderen van Henk (uit een eerder huwelijk) wonen in Nederland.

De Rechtbank oordeelt in 2022 dat Henk voor 2016 niet in Nederland heeft gewoond. Volgens de rechter woont Henk vanaf april 2016 in Nederland (en dus ook niet vanaf 1 januari 2016). De argumenten van de inspecteur overtuigen de Rechter hierbij niet. De rechter kijkt in deze casus naar de materiële werkelijkheid. De belastingdienst mag niet enkel kijken naar de formele kant (waar is iemand inschreven, waar ligt de woning, etc.). Steeds vaker zien wij dat rechters kijken naar de feiten en omstandigheden. Dat in dit geval de CFO in Monaco woonde doet natuurlijk niet ter zake, hoewel dit kennelijk wel de mening van de Belastingdienst kleurt.

Noot fiscaal jurist over fiscale woonplaats

Wij zien de laatste jaren steeds vaker dat de Belastingdienst onderzoeken instelt naar de feitelijke woonplaats van iemand. Belangrijkste aandachtspunten en fouten zijn:

De persoon is vaak bij zijn gezin in Nederland.
De Belastingdienst kijkt met een tunnelvisie naar de feiten.
Men is niet ingeschreven in het buitenland en heeft nog veel banden met Nederland.

Als u echt wilt emigreren, denk dan aan het volgende:

Doe een emigratie (M) aangifte.
Schrijf u zich uit in Nederland.
Zorg voor uitschrijving uit Nederland.
Knip eenvoudige bindingen met Nederland door (ziektekosten, auto, verzekeringen, lidmaatschappen, etc.).
Stop uw telefoonabonnement in Nederland.
Aanhouden van een woning (die niet extern wordt verhuurd) heeft niet direct de voorkeur (let op gebruik van de woning dat is te herleiden door gebruik gas / water / elektra / telefoon / tv / internet).
Let op gebruik van creditcards / pinbetalingen, etc.
Sociale media kan een tijdlijn weergeven.
Hou gedurende de eerste jaren een duidelijke agenda bij (waar was u, wat deed u, etc.).
Overweeg om (ook) een buitenlandse nationaliteit aan te nemen (besparen erfbelasting).
Breng uw beleggingen (bank) buiten Nederland.

Soms stuurt de Belastingdienst een vragenbrief of een informatiebeschikking met veel vragen. Deze gaan vaak over: bankafschriften, beleggingen, creditcard informatie, stortingen en opnamen, overzicht bedrijven en panden, etc. Beoordeel vanaf het begin of u de informatie moet verstrekken en schakel een specialist in.