Terugvordering van toeslagen

De automatische mangel van de fiscus

Net als iedereen hebben ook statushouders recht op tegemoetkomingen. Zo komen ze in aanmerking voor kinderbijslag. Daarnaast kunnen ze aanspraak maken op door de Belastingdienst / Toeslagen toegekende toelagen.

Zodra een huurtoeslag of kinderbijslag is aangevraagd beginnen ook de molens van de Belastingdienst / Toeslagen te malen en kunnen de statushouders – als ze aan de voorwaarden voldoen - aanspraak maken op het kindgebonden budget.

Als is vastgesteld dat aanspraak bestaat op het kindgebonden budget, wordt volledig automatisch de zogenoemde alleenstaande ouderkop toegekend aan alleenstaande ouders. Die beloopt ruim € 3.000 per jaar.

Wat is dan het probleem met het terugvorderen van deze toeslagen?

De kern van het probleem is dat, als in de systemen van de Belastingdienst / Toeslagen bij de statushouder geen partner is vermeld, er automatisch – en zonder controle – vanuit wordt gegaan dat er geen partner is. Ook wordt er geen kennisgeving vooraf gestuurd dat de toekenning gebeurt vanwege het feit dat de statushouder alleenstaand is.

In de praktijk komt het talloze malen voor dat de vluchteling / statushouder zich bij de gemeente / Belastingdienst / Sociale Verzekeringsbank meldt voor bijstand, huurtoeslag of kinderbijslag. Daarbij vaak geholpen door Vluchtelingenwerk, het COA of de gemeente. Bij die aanvraag wordt keurig opgegeven dat ze gehuwd zijn in het land van herkomst.

Voor het registeren van het huwelijk (en dus de echtgenoot) is een BSN-nummer nodig van de echtgenoot. Omdat de benodigde papieren ontbreken (huwelijksakte, bewijs van geboorte of inschrijving of bewijs van leven), is het toekennen van een BSN-nummer aan de partner niet mogelijk.

Bijgevolg is er geen BSN-nummer, kan het systeem een andere wijze van vermelding van een huwelijk niet aan en wordt er geen partner ingeschreven.

Daarop ‘denkt’ het systeem: ‘hé, geen partner, wel kindgebonden budget, dus alleenstaande ouderkop’. En pardoes wordt het geld overgemaakt.

Gezinshereniging

Vaak jaren later wordt een verzoek om gezinshereniging gedaan. Dan constateert de Belastingdienst / Toeslagen: hé, er is een huwelijk.

Terugvordering vindt plaats

Kan de Belastingdienst deze toeslagen zomaar terugvorderen?

Kijkt men naar de letter van de wet – daarin is de Belastingdienst / Toeslagen erg goed – dan is duidelijk dat de alleenstaande ouderkop onterecht was en dus terugbetaald moet worden.

Is dat dan ook in redelijkheid te verlangen van een statushouder?

Als we de feiten wat kleur geven, ontstaat het volgende beeld. Een statushouder verzoekt om kinderbijslag en krijgt die volkomen terecht toegekend. Daarbij geeft zij aan gehuwd te zijn, maar niet te weten of haar man überhaupt nog leeft en niet over papieren beschikt. De man draagt ook feitelijk niets bij. Bij de autoriteiten (gemeente, COA, Belastingdienst) is gemeld dat er een huwelijk is, maar het systeem kan dat niet verwerken. Vervolgens komt er een toeslag die ook feitelijk voor de kinderen wordt gebruikt. Nergens is vermeld dat de toeslag is gebaseerd op – door de Belastingdienst / Toeslagen zelf ingevulde aanname van – het alleenstaand zijn. De statushouder is volledig te goeder trouw.

Wat het nog schrijnender maakt, is het feit dat de problematiek al jaren bij de Belastingdienst / Toeslagen bekend is. Vluchtelingenwerk Nederland heeft het herhaaldelijk gemeld en de VNG heeft er aandacht voor gevraagd. Tot slot is het al in november 2016 in de Kamerstukken aan de orde gesteld.

In dat licht bezien is het in redelijkheid niet te verlangen dat de alleenstaande ouderkop wordt terugbetaald.

De formele benadering

De rechter kan echter weinig met een redelijkheidsoordeel. Hij kan echter wel ingrijpen als een zogenoemd nieuw feit ontbreekt, als een ambtelijk verzuim is begaan of de algemene beginselen van behoorlijk bestuur zijn geschonden.

Belastingdienst / Toeslagen zal zeggen dat er een nieuw feit is. Ze wisten eerder niet dat er een huwelijk was. De vraag is of dat argument opgaat. Op zich is hij niet verantwoordelijk voor de gegevens(-verwerking) van andere instanties, hoewel daarop nuances mogelijk zijn[1]. Aan de andere kant heeft hij wel een onderzoekplicht als zelfstandig gegevens worden ingevuld.

Dat brengt ons bij het ambtelijk verzuim. Als de Belastingdienst / Toeslagen bij het toekennen van de toeslag ‘heeft zitten slapen’, kan die ook niet worden teruggevorderd. Dat hangt ook weer samen met de onderzoeksplicht en de (veronderstelde) kennis van de samenhang tussen kindgebonden budget, huwelijk en alleenstaande ouderkop. In een recente zaak waarin de Belastingdienst een inkomensafhankelijke combinatiekorting ten onrechte niet corrigeerde (die gekoppeld is aan de wel gecorrigeerde zelfstandigenaftrek) was navordering volgens de Hoge Raad niet mogelijk.[2]

Een deugdelijke belangenafweging is vereist alvorens een terugvorderingsbesluit te nemen.[3]Ook als de Belastingdienst / Toeslagen een verwijt kan worden gemaakt ten aanzien van het oplopen of ontstaan van een schuld kan dat reden zijn het terugvorderen niet toe te staan.[4]Ook mag men erop vertrouwen dat de Belastingdienst / Toeslagen zich baseert op juiste feiten.

Conclusie

Als de Belastingdienst / Toeslagen niet ‘netjes binnen de lijntjes kleurt’, moet een op zich terechte terugvordering achterwege blijven.