Op de zaak betrekking hebbende stukken 

De belastingplichtige heeft in bezwaar recht op inzage in zijn dossier (controle en boete). In de praktijk zien wij dat deze dossierinzage frequent lastig verloopt. Er lijkt een diepgeworteld idee te bestaan bij medewerkers van de Belastingdienst dat het aan hen is te bepalen welke stukken wel en welke stukken niet tot de zaak behoren. Een misconceptie. In de jurisprudentie heeft de Belastingdienst al herhaaldelijk lik op stuk gehad. Vooralsnog leidt dit lik-op-stuk-beleid van de Hoge Raad nog niet tot aangepast gedrag bij de Belastingdienst. Wij zijn veel betrokken bij bezwaar- en beroepsprocedures, onze ervaringen hieruit worden opgenomen in dit artikel.

Dossierinzage tijdens bezwaar en ontbreken stukken

Het (evident) achterhouden van stukken ontneemt een belastingplichtige de mogelijkheid zijn zaak optimaal te bepleiten en te voorzien van tegenbewijs. Bovendien sluit het de mogelijkheid uit dat de belastingplichtige uit die niet-verstrekte stukken informatie put, die aanleiding kan vormen de aanslagen op andere gronden aan te vechten.  

Hoe zit het nu met die 'op de zaak betrekking hebbende stukken' ?

Stukken strafdossier niet verstrekt door inspecteur

De FIOD heeft een strafrechtelijk onderzoek ingesteld bij de heer X (handel in sigaretten). De inspecteur legt naheffingsaanslagen op van ruim 100.000 euro. In geschil is of de naheffingsaanslagen terecht zijn opgelegd en/of de inspecteur in dat kader alle op de zaak betrekking hebbende stukken heeft ingebracht. De inspecteur stelt dat hieraan keurig is voldaan doordat hij een bewerkte versie van het overzichtsproces verbaal en een aantal bijlagen heeft verstrekt, dit terwijl het volledige FIOD dossier hem ter beschikking stond (aldus de bevestiging tijdens de zitting). De rechtbank Noord Holland d.d. 2 april 2024 (ECLI:NL:RBNHO:2024:3170) is het hier niet mee eens. De inspecteur is echter volgens de rechtbank verplicht om alle op de zaak betrekking hebbende stukken te overleggen. Dit zijn alle zaken die hem ter raadpleging ter beschikking staan of hebben gestaan en die voor de beslechting van het geschil relevant kunnen zijn. Het staat de inspecteur dan niet vrij om zelf een selectie te maken. Beroep op artikel 8:29 AWB slaag niet. Volgens de rechtbank heeft de inspecteur door zijn eigen selectie te maken artikel 8:42 eerste lid AWB geschonden. Hierdoor blijft onduidelijk of de heer X de sigaretten voorhanden heeft gehad. Voor een verdieping over dit onderwerp kunt u ook onderstaande arresten raadplegen:

Hoge Raad d.d. 3 april 2009 ECLI:NL:HR:2009:BH9184 (anonimisering op de zaak betrekking hebbende stukken)
Hoge Raad d.d. 23 mei 2014 ECLI:NL:HR:2014:1182 (selectie maken stukken door inspecteur)
Hoge Raad d.d 4 mei 2018 ECLI:NL:HR:2018:672 (uitleg op de zaak betrekking hebbende stukken)
Hoge Raad d.d. 25 juni 2021 ECLI:NL:HR:2021:995 (op de zaak betrekking hebbende stukken en strafdossier)

Wettelijk kader bij op de zaak betrekking hebbende stukken

Vertrekpunt voor een discussie is de wet. Laten we hier eens doorheen wandelen.

Artikel 7:4 Algemene Wet Bestuursrecht luidt als volgt:  

Tot tien dagen voor het horen kunnen belanghebbenden nadere stukken indienen. 
Het bestuursorgaan legt het bezwaarschrift en alle verder op de zaak betrekking hebbende stukken voorafgaand aan het horen gedurende tenminste een week voor belanghebbende ter inzage. (…)

De Belastingdienst moet de op de zaak betrekking hebbende stukken bij een gerechtelijke procedure ook toezenden aan de rechtbank (8:42 Algemene Wet Bestuursrecht). Voldoet de belastinginspecteur niet aan deze inlichtingenplicht, dan kan de rechtbank daaraan de gevolgen verbinden die haar geraden voorkomen (8:31 Algemene Wet Bestuursrecht).

Rechtspraak inzake op de zaak betrekking hebbende stukken

Er zijn diverse uitspraken en arresten met betrekking tot (de gevolgen van het niet) verstrekken van de op de zaak betrekking hebbende stukken.    

Gerechtshof 's Hertogenbosch (ECLI:NL:GHSHE:2022:4703) d.d. 29 december 2022. Een belastingplichtige wordt via een beschikking aansprakelijk gesteld voor een belastingschuld van een derde. Naar het oordeel van het Gerechtshof heeft de Belastingdienst (formeel ontvanger) onrechtmatig gehandeld door de beschikking af te geven zonder een goed onderzoek naar bewijs te verrichten (naar de verzending van de naheffingsaanslagen). Ook zijn de op de zaak betrekking hebbende stukken niet verstrekt. Volgens het gerechtshof is hierdoor onrechtmatig gehandeld. De ontvanger beroept zich ook ten onrechte op haar geheimhoudingsplicht. Gerechtshof kent een schadevergoeding toe en tevens moeten de proceskosten integraal worden vergoed.
Gerechtshof Amsterdam (ECLI:NL:GHAMS:2018:2591) oordeelde bijvoorbeeld al: “Indien een belanghebbende zich - voldoende gemotiveerd - op het standpunt stelt dat een bepaald aan de inspecteur ter beschikking staand stuk dient te worden overgelegd omdat het op de zaak betrekking heeft, kan geen doorslaggevende betekenis toekomen aan de betwisting van dat laatste door de inspecteur. Die betwisting - evenals haar eventuele onderbouwing - berust immers mede op feitelijke gegevens (de inhoud van dat stuk) die aan de belanghebbende en de rechter niet bekend zijn, zodat zij door de belanghebbende niet kunnen worden weerlegd, en door de rechter niet op juistheid kunnen worden getoetst.  Daarbij komt dat, indien de inspecteur meent dat gewichtige redenen zich tegen overlegging van het stuk verzetten, hij zich kan beroepen op artikel 8:29 van de Awb. In het licht van dit een en ander dient artikel 8:42 van de Awb aldus te worden uitgelegd dat, behoudens gevallen van gerechtvaardigde weigering op grond van artikel 8:29 van de Awb en uitzonderingsgevallen als misbruik van procesrecht, tegemoet dient te worden gekomen aan een verzoek van de belanghebbende tot overlegging van een bepaald stuk indien deze voldoende gemotiveerd heeft gesteld dat het stuk van enig belang kan zijn (geweest) voor de  besluitvorming in zijn zaak (zie HR 25 april 2008, nr. 43448, ECLI:NL:HR:2008:BA3823, BNB 2008/161).”  
De Hoge Raad geeft voor de te overleggen stukken het volgende kader: i) Tot de op grond van artikel 8:42, lid 1, Awb over te leggen stukken behoren alle stukken die de inspecteur ter raadpleging ter beschikking staan of hebben gestaan en die van belang kunnen zijn voor de beslechting van de (nog) bestaande geschilpunten. Tot de door de inspecteur over te leggen stukken behoren niet stukken die zich bevinden onder derden (bijvoorbeeld het Openbaar Ministerie) en die niet aan hem zijn verstrekt, ook al is hij bekend met het bestaan daarvan (vgl. HR 12 juli 2013, nr. 11/04625, ECLI:NL:HR:2013:29, BNB 2013/226, rechtsoverweging 3.3.1.3).  ii) Een redelijke strekking van artikel 8:42, lid 1, Awb strokende, uitleg van die bepaling brengt mee dat de daarin opgenomen verplichting tot overlegging van stukken zich ook uitstrekt tot stukken die pas in de loop van het beroep of hoger beroep ter beschikking van de inspecteur zijn gekomen. Indien dergelijke stukken ter beschikking van de inspecteur komen na afloop van de in artikel 8:42 Awb bedoelde termijn, dient hij deze alsnog onverwijld aan de rechter toe te zenden. iii) Tot de op de zaak betrekking hebbende stukken behoren niet slechts de stukken die de inspecteur heeft gebruikt ter onderbouwing van zijn besluit. Daartoe behoren in beginsel ook stukken als hiervoor onder i) en ii) bedoeld die de inspecteur wel ter beschikking staan of hebben gestaan maar die hij niet heeft gebruikt ter onderbouwing van zijn besluit. Stukken die de inspecteur wel heeft gebruikt ter onderbouwing van zijn besluit, maar die voor de beoordeling van de zaak door de rechter niet (langer) van belang zijn, behoren niet tot de op de zaak betrekking hebbende stukken. Dit is bijvoorbeeld het geval ten aanzien van stukken die betrekking hebben op een element van de aanslag dat in beroep niet (meer) ter discussie staat.  iv) Als een stuk passages bevat die op de zaak betrekking hebben, is dit stuk als geheel een op de zaak betrekking hebbend stuk. De verplichting om dit stuk over te leggen, ziet daardoor niet slechts op de voor de beoordeling van de zaak relevante passages.  v) Ook ten aanzien van hetgeen hiervoor onder i tot en met iv is overwogen geldt hetgeen is neergelegd in overweging 2.3.2 van het arrest van de Hoge Raad van 10 april 2015, nr. 14/01189, ECLI:NL:HR:2015:874, BNB 2015/129: indien de inspecteur verzuimt te voldoen aan de verplichting om op de zaak betrekking hebbende stukken over te leggen is het op grond van artikel 8:31 Awb aan de rechter om daaruit de gevolgtrekkingen te maken die hem geraden voorkomen. Dit voorschrift staat toe dat de rechter onder omstandigheden de gevolgtrekking maakt dat voorbijgegaan moet worden aan dit verzuim. Beslist de rechter niet aanstonds aan het verzuim voorbij te gaan, dan mag hij over de toepassing van artikel 8:31 Awb niet beslissen alvorens partijen in de gelegenheid te hebben gesteld zich daarover uit te laten.”

Noot inzake op de zaak betrekking hebbende stukken

Recent heeft de Hoge Raad geoordeeld dat de rechter moet onderzoeken of alle op de zaak betrekking hebbende stukken ook zijn overlegd. Het Gerechtshof had in deze procedure overwogen dat belanghebbende de door haar gestelde inkomensprognoses niet had onderbouwd met stukken. Op de zitting bij het Gerechtshof stelt belanghebbende deze stukken al in de bezwaarfase aan de Inspecteur te hebben verstrekt. De Hoge Raad concludeert dat het Gerechtshof had moeten onderzoeken of de stukken de belastinginspecteur ter beschikking hadden gestaan. Zo dat het geval was, hadden deze stukken als stukken van de zaak door de belastinginspecteur aan de rechter moeten worden verstrekt. De inspecteur moet alle stukken die hij / zij tot de beschikking heeft gehad aan de belastingplichtige verstrekken. Of deze stukken ook zijn gebruikt doet niet terzake.

Ook kan de inspecteur stukken via een URL link aan de rechter of belastingplichtige sturen (artikel 8:42 awb), dit is volgens de Hoge Raad (binnen redelijke grenzen) toegestaan (Hoge Raad d.d. 31 mei 2024 ECLI:NL:HR:2024:567).

Als de inspecteur niet alle op de zaak betrekking hebbende stukken aan belastingplichtige verstrekt, is het aan de rechter om daar consequenties aan te verbinden (artikel 8:31 AWB). Een mogelijke consequentie van het niet verstrekken van stukken kan zijn dat de aanslag wordt vernietigd. Ook kan de zaak worden terugverwezen en / of kan er een schadevergoeding worden toegekend.

In bezwaar- en beroepszaken kan de belastingplichtige zijn / haar dossier inzien. Wij zien dat, los van de echte discussie (materiële belastingschuld), ook de formele aspecten steeds vaker voor een gelijk bij belastingplichtige kunnen zorgen. Jongbloed Fiscaal Juristen is gespecialiseerd in fiscale bezwaar- en beroepszaken en heeft ruime ervaring met voeren van procedures tegen de Belastingdienst.

Laat u eens bijstaan door een fiscaal jurist in bezwaar- of beroepszaken (of bij een boekenonderzoek). Vrijblijvende afspraak of second opinion? Mail of bel ons gerust.