De informatiebeschikking en de Belastingdienst

Een belastingplichtige heeft extreem veel verplichtingen. De belangrijkste daarvan is vaak het verstrekken van informatie aan de inspecteur van de belastingdienst, het zogenaamde verstrekken van gegevens en inlichtingen. Meestal wordt de informatie opgevraagd via een brief maar soms ook telefonisch. Welke informatie verstrekt moet worden is vaak onderwerp van discussie. Als u niet voldoet aan uw informatieplicht (artikel 47 AWR) kan de inspecteur een zogenaamde informatiebeschikking opleggen. Wij adviseren vele belastingplichtigen bij dit soort trajecten, heeft u vragen? Maak gerust een vrijblijvende afspraak.

De informatiebeschikking van de fiscus

De informatiebeschikking is sinds vele jaren in de wet opgenomen. Het middel houdt verband met een aantal van de verplichtingen die u als belastingplichtige of administratieplichtige op grond van de wet heeft, zoals de inlichtingenverplichting en de administratie- en bewaarverplichting. Wij gaan in dit uitgebreide artikel in op:

• Het waarom van de informatiebeschikking;
• De werking van de informatiebeschikking;
• De gevolgen van de informatiebeschikking;
• Aanvullende spelregels bij de informatiebeschikking;
• De informatiebeschikking en behoorlijk bestuur;
• De informatiebeschikking en onze advisering.

De informatiebeschikking: waarom?

Zonder juridisch en historisch alle details te beschrijven, is de informatiebeschikking om de volgende reden ingevoerd. Belastingplichtigen en administratieplichtigen hebben op grond van de Algemene wet inzake rijksbelastingen (AWR) verplichtingen. Die verplichtingen dienen ertoe de Belastingdienst van al die informatie te voorzien die hij nodig heeft om een juiste belastingaanslag op te kunnen leggen. De Belastingdienst kan u bijvoorbeeld vragen stellen en verzoeken inzage te verlenen in de administratie. Dit kan voor belastingplichtigen uiteraard een ferme inbreuk op de persoonlijke levenssfeer zijn. Daarom dient de Belastingdienst alleen die informatie op te vragen die voor de heffing van de belasting relevant kan zijn en is hij onder meer gebonden aan de regel dat een informatieverzoek proportioneel moet zijn.

Het komt voor dat de belastingplichtige het niet eens is met het verzoek van de Belastingdienst. Het komt regelmatig voor dat de Belastingdienst bijzonder veel informatie opvraagt en vaak kan betwist worden of die informatie nu echt relevant is en een inbreuk op de persoonlijke levenssfeer rechtvaardigt. In de periode voordat de informatiebeschikking bestond gebeurde dan het volgende.

De Belastingdienst stelt enorm veel vragen en wil alles in bezit hebben. De belastingplichtige is het hiermee oneens. Hij kan ervoor kiezen niet mee te werken. De Belastingdienst zal dan een aanslag opleggen en (bijvoorbeeld) het inkomen schatten. De belastingplichtige zal dan in bezwaar en beroep gaan tegen die aanslag. En dan komt het probleem opzetten. De rechter zal eerst onderzoeken of het verzoek van de Belastingdienst rechtmatig was. Indien dat het geval is, dan is de belastingplichtige het bokje. Er vindt dan direct omkering en verzwaring van de bewijslast plaats. De belastingplichtige mag dan niet volstaan met het aannemelijk maken van zijn standpunten, maar moet deze overtuigend aantonen. In de literatuur is dit wel beschreven als een ondoenlijke bewijslast. Daar komt nog bij dat de constatering dat onvoldoende is meegewerkt kan leiden tot strafrechtelijke vervolging. Gezien de mogelijke vergaande gevolgen van niet-medewerking, kozen veel belastingplichtigen en administratieplichtigen voor de makkelijkste weg: toch maar gewoon meewerken, ondanks dat men de rechtmatigheid van de verzoeken van de Belastingdienst betwijfelt.

Bovenstaande is aanleiding geweest voor twee Kamerleden om een initiatiefwetsvoorstel in te dienen. Dat voorstel zou uiteindelijk leiden tot de informatiebeschikking. De informatiebeschikking is bedoeld om precies dat gebrek in de rechtsbescherming te herstellen, dat hiervoor werd weergegeven.

De informatiebeschikking: hoe werkt het en wat moet de Belastingdienst doen?

De informatiebeschikking laat zich het meest eenvoudig uitleggen als we het voorbeeld van de vorige paragraaf er weer bijnemen. Het gaat dan om de belastingplichtige of de administratieplichtige die verzoeken krijgt van de Belastingdienst waar hij het mee oneens is.

De Belastingdienst ziet zich dan wederom geconfronteerd met een belastingplichtige die niet wil meewerken. Het is nu echter niet meer zo dat de Belastingdienst een aanslag oplegt en zich dan kan beroepen op de omkering en verzwaring van de bewijslast. Indien de Belastingdienst dit wil bereiken en daarmee de belastingplichtige in een moeilijkere bewijspositie wil brengen, dan moet hij de onvoldoende medewerking vastleggen in een beschikking: de informatiebeschikking. Doet de Belastingdienst dat niet, dan zal in de procedure over de aanslag de belastingplichtige niet worden geconfronteerd met een verzwaarde bewijslast, tenzij sprake is van het niet hebben gedaan van de vereiste aangifte. Daarop gaan wij in een ander artikel nader in. Het gaat hier uitsluitend om de informatiebeschikking.

De Belastingdienst legt de onvoldoende medewerking vast in de informatiebeschikking. Hierbij gelden een aantal formele regels, die in de praktijk niet altijd volledig worden nageleefd. De belastingplichtige ontvangt deze informatiebeschikking. De informatiebeschikking is in feite een weergave van de verplichtingen waarvan de Belastingdienst meent dat de belastingplichtige ze onvoldoende is nagekomen. Tegen deze beschikking kan de belastingplichtige in bezwaar en beroep gaan. Hij kan de verzoeken van de Belastingdienst dan laten toetsen, voordat hij in de aanslagprocedure wordt geconfronteerd met een verzwaarde bewijspositie. Maar hoe leidt dit uiteindelijk nu tot werkelijke verbetering van de rechtsbescherming?

Dat komt door de zogenaamde hersteltermijn. Indien de rechter tot het oordeel komt dat het verzoek van de Belastingdienst rechtmatig was en de belastingplichtige dus ten onrechte niet heeft meegewerkt, dan vindt niet direct toepassing van de zwaardere bewijslast plaats. De rechter zal de belastingplichtige dan eerst een hersteltermijn bieden om alsnog aan zijn verplichtingen te voldoen. Die hersteltermijn blijft alleen achterwege indien een hersteltermijn niet opportuun is of als de belastingplichtige kennelijk misbruik heeft gemaakt van zijn procesrecht. Dit laatste komt in de praktijk zelden voor. De hersteltermijn leidt er dus toe dat, in tegenstelling tot onder het oude systeem, de belastingplichtige verzoeken van de Belastingdienst kan laten toetsen, zonder direct al omkering en verzwaring van de bewijslast als een zwaard van Damocles boven zich te hebben hangen.

De informatiebeschikking: gevolgen in de praktijk

Op het moment dat de informatiebeschikking door de Belastingdienst wordt afgegeven, gebeuren er een aantal dingen. Het belangrijkste is dat de termijnen voor het opleggen van de aanslagen waar het om gaat worden opgeschort. Die opschorting is gelijk aan de duur van de informatiebeschikkingsprocedure. Indien het daadwerkelijk komt tot bezwaar, beroep, hoger beroep en cassatieberoep, kan dit vele jaren duren.

Tijdens de informatiebeschikkingsprocedure mag de Belastingdienst niet alsnog de aanslagen opleggen. Gebeurt dit wel, dan vervalt de informatiebeschikking. De Belastingdienst mag weer handelen zodra de informatiebeschikking onherroepelijk is geworden of is vernietigd. Een vernietiging spreekt voor zich. Het onherroepelijk worden van de informatiebeschikking doet zich voor indien de rechtsmiddelen zijn uitgeput en / of de belastingplichtige geen gebruik maakt van zijn rechtsmiddelen.

Een onherroepelijke informatiebeschikking leidt – bij afwezigheid van een hersteltermijn of het gebruik daarvan – tot de slotsom dat de belastingplichtige of de administratieplichtige niet aan zijn verplichtingen heeft voldaan. Het gevolg komt terug bij de uitspraak op bezwaar, beroep en / of hoger beroep. Met een onherroepelijke informatiebeschikking is namelijk sprake van het toepassen van de omkering en verzwaring van de bewijslast. Hierop wordt een uitzondering gemaakt als het toepassen van deze sanctie disproportioneel is. Dit wordt in de praktijk niet snel aangenomen.

De informatiebeschikking: aanvullende spelregels voor u en de Belastingdienst

De informatiebeschikking is nog altijd aanleiding voor veel procedures. Het belang is uiteraard groot door de mogelijke omkering en verzwaring van de bewijslast. Echter, de regels met betrekking tot de informatiebeschikking kennen een aantal open normen en onduidelijkheden. De Hoge Raad heeft onder meer de volgende elementen verduidelijkt:

• De wetgeving bij de informatiebeschikking kent geen overgangsrecht en dus zijn de bepalingen met onmiddellijke werking van toepassing op alle vanaf 1 juli 2011 gedane uitspraken op bezwaar;
• Eén informatiebeschikking kan zien op meerdere belastingjaren en belastingmiddelen. Indien dan toch een aanslag te vroeg wordt opgelegd, dus voordat de informatiebeschikking onherroepelijk is, dan vervalt de informatiebeschikking voor zover die betrekking heeft op dat belastingjaar en dat belastingmiddel. Hieruit volgt dus ook dat een informatiebeschikking deels vernietigd kan worden;
• De informatiebeschikking is geen schending van het recht op een eerlijk proces;
• Het is de Belastingdienst toegestaan om pas in de bezwaarfase een informatiebeschikking af te geven. Dat doet zich voor indien eerst een belastingaanslag wordt opgelegd, de belastingplichtige daar iets van vindt en dan, alsnog, een informatiebeschikking volgt. Deze uitspraak is gedaan in het kader van een procedure over een vermeende schending van de inlichtingenverplichting. Bij schending van andere verplichtingen zou dit anders uit kunnen vallen.

Via een WOB-verzoek is de interne Handreiking Informatiebeschikking & Kostenvergoedingsbeschikking gepubliceerd. Dit zijn de regels die de Belastingdienst intern toepast bij het afgeven van een informatiebeschikking. Onze ervaring is dat deze regels niet altijd allemaal even goed worden nageleefd. In beginsel is de Belastingdienst aan deze regels echter wel gebonden.

De informatiebeschikking en behoorlijk bestuur door de Belastingdienst

Bij alle hiervoor beschreven handelingen geldt dat de Belastingdienst ook gebonden is aan het overige recht. Belangrijk daarbij zijn de zogenaamde algemene beginselen van behoorlijk bestuur. Dit houdt onder meer in dat de Belastingdienst u met een open vizier tegemoet moet treden, opgewekt vertrouwen moet rechtvaardigen en geen besluiten mag nemen die u onevenredig raken. Verder omvatten de algemene beginselen allerlei elementen die in de praktijk weleens over het hoofd worden gezien. Zo moeten besluiten ook afdoende gemotiveerd en onderbouwd worden.

De informatiebeschikking, boekenonderzoeken en onze advisering

De informatiebeschikking heeft voor een belastingplichtige potentieel verstrekkende gevolgen. Het middel is echter primair in het leven geroepen om u te helpen. Het dient om de rechtsbescherming van de belastingplichtige te verbeteren en voor een deel is dat ook zeker het geval. Een onherroepelijke informatiebeschikking brengt u echter vrijwel altijd in een nagenoeg ondoenbare bewijspositie. Het is daarom belangrijk om een informatiebeschikking scherp en goed onderbouwd aan te vliegen. Soms gebeurt dat door middel van bezwaar en beroep, maar in andere dossiers gebeurt het ook dat tijdens de informatiebeschikkingsprocedure alsnog overeenstemming wordt bereikt.

Hebt u een informatiebeschikking ontvangen of zit u in een boekenonderzoek? Twijfel dan niet en bel gerust eens met één van de auteurs. Een eerste kennismaking is vrijblijvend, kan op korte termijn en wij helpen graag.