Vergrijpboete terecht of niet?

Belastingdienst moet boete overtuigend aantonen

Het opleggen van boetes door de Belastingdienst is een veel voorkomende gebeurtenis. Er kan sprake zijn van verzuimboetes (te laat aangifte gedaan of te laat betaald) of van vergrijpboetes (opzettelijk foutief aangifte gedaan). Dat laatste komt sneller voor dan menigeen denkt; onder het motto “iedere Nederlander behoort de wet te kennen" wordt opzet of grove schuld door de Belastingdienst helaas al snel aangenomen. In april 2022 heeft de Hoge Raad arrest gewezen over de onderbouwing van de boete door de Belastingdienst. De Belastingdienst moet overtuigend aantonen dat "deze belastingplichtige" echt dat vergrijp heeft begaan. Er kan weer iets meer (opgelucht) adem worden gehaald.

Handreiking fiscaal beleid bij opleggen boetes

Voor de formele kant en het standpunt van de belastingdienst is er informatie beschikbaar over de wijze waarop de belastingdienst fiscale boetes kan opleggen (lees hier de handreiking uit een WOO onderzoek), vertrekpunt in deze discussie is artikel 5:49 AWB en artikel 67 AWR, dit in combinatie met het besluit bestuurlijke boeten (pagraaf 13).

Standpunt kennisgroep belastingdienst

Het beleid van de belastingdienst inzake het instellen van een schuldonderzoek bij een boete is openbaar gemaakt in augustus 2023. Er is verzocht om openbaarmakeing van alle interne stukken waarin vastlegging heeft plaatsgevonden over het beleid met betrekking tot het (zuivere) schuldonderzoek (ad titel 5.2 AWB). In dit stuk vindt u werkinstructies, interne memo's, standpunten, notulen van vergaderingen etc. Het stukken kunt u hier raadplegen. Een aantal zaken vallen op:

Voor de matiging van een boete wordt ook naar het huidige gedrag gekeken
Voor verzuimboetes is minder ruimte voor responsief handhaven
Vragen stellen over de boete toegestaan maar belastingplichtige kan zich beroepen op zijn zwijgrecht (artikel 5:10a AWB)
Hoe moet een onderzoek inzake DGA salaris plaatsvinden
Stappenplan inzake opleggen van een boete
Hoe werkt het schuldonderzoek
Wanneer melding mogelijke fraudezaak

Navorderingsaanslag vennootschapsbelasting met boete

Belanghebbende heeft aangifte gedaan met een belastbaar bedrag van € 27.000. Er worden aanslagen opgelegd en hiermee is de zaak voorlopig afgerond. In 2012 wordt een boekenonderzoek aangekondigd. Er volgt discussie over aftrekbare kosten ad € 1.200.000. Er zou 2x gefactureerd zijn voor dezelfde kosten. Tevens wordt een vergrijpboete van 75% aangekondigd in verband met opzet en listigheid. Aan belanghebbende is vervolgens een navorderingsaanslag opgelegd met een boete van ruim € 210.000. De boete is in de bezwaarprocedure verminderd tot € 85.000. Tijdens de procedure bij de Rechtbank is de boete verminderd tot € 50.000.

Het Hof stelt voorop dat de boetebeschikking, waarbij het aan (voorwaardelijk) opzet van belanghebbende wordt geweten dat de aanslag vennootschapsbelasting 2010 / 2011 tot een te laag bedrag is opgelegd, terecht is. Naar het oordeel van het Hof heeft de Inspecteur aannemelijk gemaakt dat op het moment van het doen van de aangifte sprake was van voorwaardelijke opzet gericht op het doen van onjuiste aangifte. Deze voorwaardelijke opzet was gebaseerd op het feit dat sprake was van dubbele facturering en dubbele aftrek van kosten. In dergelijke gevallen wordt, aldus het Gerechtshof, in beginsel een boetebeschikking van 50% van het nagevorderde bedrag opgelegd. De boete wordt - in verband met overschrijding van de redelijke termijn - nog wel iets verminderd tot € 40.000.

Vergrijpboete bij onjuiste verzending aanmaning

De Hoge Raad heeft in 2022 (ECLI:NL:HR:2022:1341) bepaald dat er geen vergrijpboete kan worden opgelegd wegens het opzettelijk niet doen van aangifte als belastingplichtige niet eerst op de voorgeschreven wijze is aangemaand. Als de inspecteur weet dat (of kon weten) dat een aanslag naar een onjuist adres wordt gestuurd komt dit voor rekening van de inspecteur. In deze casus ging het om een vergrijpboete die is opgelegd tijdens een boekenonderzoek. De boete had betrekking op het opzetting niet doen van aangifte. Er is een aanmaning aan het huisadres van X gestuurd, terwijl de inspecteur wist dat X in voorlopige hechtenis zat. De boete moet dan worden vernietigd !

Vergrijpboete moet worden gemotiveerd

De Hoge Raad is het niet eens met de conclusie van het Gerechtshof. Hij grijpt daarbij terug op het Europese Verdrag van de Rechten van de Mens (EVRM). De waarborgen van dit Europese verdrag maken, dat de bewijslast op de belastinginspecteur rust dat de belanghebbende in geval van twijfel het voordeel van de twijfel moet worden gegund. Dit betekent dat de aanwezigheid van een bestanddeel van een beboetbaar feit alleen kan worden aangenomen als de feiten en omstandigheden buiten een redelijke twijfel komen vast te staan. In wat normaler Nederlands: u bent onschuldig tenzij het tegendeel wordt bewezen.

Noot fiscaal jurist inzake vergrijpboete bij boekenonderzoek

Het komt er dus op aan of de belanghebbende op het moment van het doen van de aangifte wist of zich ervan bewust moest zijn, dat door inhoudelijke gebreken in de aangifte een aanzienlijk bedrag aan verschuldigde belasting niet zou worden geheven. Met andere woorden, fouten maken is menselijk en leidt niet direct tot vergrijpboetes. Dat wordt pas anders als u de fout op het moment van het doen van aangifte moest weten. De vaststelling dat belastingplichtige iets had behoren te weten is niet voldoende om te beoordelen dat er sprake is van voorwaardelijke opzet. Daarvoor moet vaststaan (1) dat hij de wetenschap had van de aanmerkelijke kans dat te weinig belasting zou worden geheven (2) en dat hij deze kans bovendien bewust heeft aangevraagd (3), zie hiertoe ook de Hoge Raad in februari 2022 (onder 2.4.1). De Hoge Raad verwijst de zaak vervolgens naar een ander Gerechtshof.