Dubbel boeten voor hetzelfde feit

Dubbele bestraffing niet toegestaan

U staat niet te applaudisseren als u een boete krijgt. Het lijkt zo simpel: voor één daad kun je niet twee keer worden bestraft. In het belastingrecht is dat echter niet altijd erg duidelijk. Het moet namelijk wel gaan om hetzelfde feitencomplex.  Een ondernemer heeft over 2014 tot en met 2018 elk jaar teveel btw teruggevraagd. Daarvoor wordt hij zowel door de belastingrechter als door de strafrechter 'geknipt en geschoren'.

Strafrecht én belastingrecht

Bij de ondernemer vindt een boekenonderzoek plaats. Hij voelt al nattigheid en meldt aan de vooravond van dat onderzoek dat er fiscaal wat is misgegaan. Aanvankelijk gaat het boekenonderzoek over 2014 tot en met 2017, maar dat wordt uitgebreid met 2018. De jaren 2014 - 2017 worden overgedragen aan justitie voor strafrechtelijke vervolging. Dat levert de ondernemer 240 uur werkstraf op en 6 maanden voorwaardelijke celstraf.

Voor 2018 gaat de zaak niet naar justitie, maar legt de Belastingdienst een boete op van 50% van de te weinig geheven belasting. De ondernemer voelt zich dubbel gepakt en stelt bij de belastingrechter (2018) dat hij al strafrechtelijk is veroordeeld voor hetzelfde feit. Hij ziet de te hoge terugvragen als één – doorlopende - gedraging. De rechtbank is daar snel klaar mee.

• Fiscaal staat ieder jaar op zich en de ondernemer heeft steeds de keuze gemaakt om (weer) teveel terug te vragen. Geen eenzelfde gedraging dus. Dus niet twee keer gestraft voor hetzelfde.

Fiscale boete of verbeurdverklaring

Een (fiscale of geld) boete is niet aftrekbaar (artikel 3.14 lid 1 onder c Wet IB). Het kan namelijk niet zo zijn dat een straf minder pijn doet doordat de boete aftrekbaar is. Ook boetes, kosten en lasten die hiermee (of met een misdrijf) samenhangen zijn niet aftrekbaar (mits belastingplichtige onherroepelijk is veroordeeld). Uit de wet, de wetsgeschiedenis en enkele uitspraken van rechters volgt echter wel dat verbeurdverklaringen gewoon aftrekbaar zijn. De verbeurdverklaring is een straf (sanctie) in het strafrecht waarbij de rechter bepaalt dat de belastingplichtige de (veroordeelde) eigendom over een voorwerp (of geld) verliest en waarbij de staat die eigendom verkrijgt. Als het voordeel wordt belast en dit voordeel wordt afgenomen dan is het (financieel) logisch dat dit aftrekbaar is (artikel 3.14 lid 3 wet IB). Aftrek zal plaatsvinden in het jaar waarin de ontneming feitelijk heeft plaatsgevonden. Tot zover is het helder.

In een uitspraak van het Gerechtshof Amsterdam d.d. 15 mei 2014 (ECLI:NL:GHAMS:2014:3208) oordeelde deze belastingkamer echter anders. Het Gerechtshof stelde dat de verbeurdverklaring - onder omstandigheden - niet aftrekbaar was omdat deze samenhangt met criminele kosten (artikel 3.14 lid 1 onderdeel d wet IB). Dit is echter "onder omstandigheden". Omdat de Hoge Raad er verder niks mee deed is het nog gissen hoe dit moet worden gezien. Het lijkt erop dat een verbeurdverklaring niet aftrekbaar is deze moet worden gezien als een (punitieve) straf of sanctie. Een normale verbeurdverklaring (ontnemingsactie)  is dus gewoon aftrekbaar omdat deze moet worden gezien als de voldoening van straf (geldbedrag).

Geen dubbele boete over hetzelfde tijdvak

Een boekenonderzoek gaat doorgaans over meer jaren. Dat brengt mee dat de Belastingdienst in wezen vrij is om dubbel te vervolgen. Het ene jaar door een fiscale boete en het andere jaar strafrechtelijk. Had de Belastingdienst ook voor 2014 - 2017 een boete opgelegd, dan zou die van tafel zijn gegaan. De fiscale boete 2018 zou ook van tafel zijn gegaan als dat jaar ook strafrechtelijk zou zijn meegenomen.

Belastingboete steeds dubbelop?

Zoals gezegd gaan boekenonderzoeken vaak over meer jaren. Dan wordt elk jaar apart een boete opgelegd (meestal 50% van de te lage belasting). Ondanks het feit dat het steeds om dezelfde fout kan gaan (u meent bijvoorbeeld dat bepaalde omzet in het lage btw-tarief valt), is dat geen aanleiding reeds daarom een boete op te leggen (voor één of meer jaren).

Ook de belastingrechter voelt wel aan dat de ondernemer in wezen wel dubbel wordt gepakt. Hij weegt de elementen:

1. Twee keer bestraft, zonder goede reden waarom het uit elkaar is gehaald; en
2. Hetzelfde feitencomplex weegt mee bij de beoordeling van de hoogte van de boete en of die in verhouding staan tot het met de vergrijpboete te dienen doel.

Conclusie van de rechter, een lagere boete (vermindering met 10%) is passend en geboden.

Waarmee kunnen wij u helpen? 

Boetes blijken lastig te aanvaarden, zeker als het gevoel heerst dubbel te worden gestraft. Deze uitspraak van de belastingrechter valt binnen de bestaande kaders. Toch wringt er iets. Kennelijk heeft de Belastingdienst de (ongemotiveerde) keuze dat óf het ene traject (belastingboete) wordt ingezet, óf het andere (strafrecht) te volgen, óf allebei.

Van de Belastingdienst mag meer worden verwacht. Zeker bij ingrijpende keuzes als het al dan niet strafrechtelijk vervolgen. Nog steeds mag de Belastingdienst kiezen, maar als deze kiest voor beide trajecten, moet dat grondig worden gemotiveerd. Zeker als het om hetzelfde feitencomplex gaat. Daartoe is in deze zaak des te meer aanleiding, omdat het lastig voorstelbaar is dat de strafrechter een (nog) zwaardere straf had opgelegd als ook 2018 was meegenomen. Dat zou de ondernemer € 13.000 hebben gescheeld.

Loopt er bij u een boekenonderzoek of zijn er al boetes opgelegd of strafrechtelijke vervolging ingesteld, neem dan direct contact met ons op. Dat kan de schade aanzienlijk beperken.

Jurisprudentie bij ‘Dubbel boeten voor dezelfde fout’

Rechtbank Zeeland - West-Brabant, 8 december 2021, ECLI:NL:RBZWB:2021:6302

Hoge Raad, 22 januari 2010, ECLI:NL:HR:2010:BL0087

Gerechtshof Amsterdam, 26 maart 2002, ECLI:NL:GHAMS:2002:AE7504

RA