Echtscheiding en wijziging huwelijkse voorwaarden

Tijdens het huwelijk kunnen huwelijkse voorwaarden worden aangepast. In dit artikel behandelen wij een casus waarbij de huwelijkse voorwaarden (met vervening pensioenrechten en periodiek verrekenbeding) tijdens het huwelijk twee keer worden aangepast. De laatste aanpassing is een klein jaartje voor de echtscheiding. De vrouw stelt dat ze door de notarissen onvoldoende is ingelicht over de gevolgen van de wijziging in de huwelijkse voorwaarden. In deze casus worden de huwelijkse voorwaarden aangepast, dit is uiterst nadelig voor de vrouw. Naast het prijsgeven van pensioenrechten en recht op verrekening van overgespaarde inkomsten wordt door de ook het nog niet verrekende inkomen prijsgegeven. Het hof heeft de rol van de notaris onvoldoende gecontroleerd, de zaak wordt verwezen naar een ander gerechtshof.

Casus in het kort

De Hoge Raad heeft in zijn interessante uitspraak op 2 februari 2024 voor het eerst heldere richtlijnen gegeven over de wijziging van huwelijkse voorwaarden tijdens het huwelijk en de waarschuwingsplicht van de notaris bij het aangaan en/ of wijzigen van huwelijkse voorwaarden tijdens het huwelijk. In deze casus gaat het om een echtscheidingsprocedure waarbij de vrouw tijdens dit proces stelt dat de gewijzigde huwelijkse voorwaarden niet geldig zijn (vernietiging). De reden hiervoor is dat er sprake is van ingrijpende wijzigingen ten nadele van de vrouw, zonder dat ze hiervan op de hoogte was.

Rol notaris bij wijziging of opstellen van huwelijkse voorwaarden

Huwelijkse voorwaarden kunnen enkel worden aangegaan (of aangepast) via een notariele akte (artiel 1:115 BW) De rol van de notaris hierbij is feitelijk "onpartijdig adviseur" en zou beide echtelieden moeten beschermen. De notaris moet voorkomen dat één van de twee echtelieden misbruik maakt van zijn of haar (juridische of financiele) kennis en/of de onkunde van de ander. Zie hiertoe ook het arrest inzake de beroepsaansprakelijkheid van de notaris bij het wijzigen van huwelijkse voorwaarden (ECLI:NL:HR:1989:AD0586, voorheen LJN AD0586, AG5982, Hoge Raad, 13 431)

De rol van de notaris omvat volgens de wet op het notarisambt (artikel 43 lid 1 van de Wet op het notarisambt), de volgende onderdelen:

1. het tijdig vooraf bieden van gelegenheid aan partijen om kennis te nemen van de inhoud van de akte;
2. het mededelen van de zakelijke inhoud van de akte;
3. het geven van een toelichting; en
4. het zo nodig wijzen op de gevolgen die uit de inhoud van akte voortvloeien, ook wel de waarschuwingsplicht genoemd.

De notaris mag dus een akte niet zomaar bij het kruisje laten ondertekenen. De notaris heeft een waarschuwingsplicht omdat dus de verplichting van de notaris om helder te krijgen dat beide partijen de gevolgen van de inhoud van de akte begrijpen, zie dit arrest van de Hoge Raad uit 2005 (ECLI:NL:HR:2005:AT8238). Dit onderdeel wordt pas echt belangrijk als een partij minder kennis heeft en/of de akte voor een partij nadeliger is.

Waarschuwingsplicht notaris

Wijziging huwelijkse voorwaarden en rol notaris

In deze procedure bij de Hoge Raad in 2024 moest er een oordeel worden gegeven over de rol van de notaris bij de wijziging van de huwelijkse voorwaarden in 2009 en 2016. Door deze wijzigingen had de vrouw geen aanspraak meer op verrekening van overgespaarde inkomsten (zoals uit de onderneming) en tevens had de vrouw geen recht meer op het pensioen van de man (verevening pensioenrechten). Daarnaast zou de vrouw bij een echtscheiding wel moeten delen of bijdragen in een mogelijk negatief prive vermogen van de man.

Nadat de huwelijkse voorwaarden in juni 2016 zijn aangepast wordt door de man in februari 2017 een verzoek tot echtscheiding ingediend. De vrouw bracht van alles in stelling omdat het lijkt alsof de man een spelletje speelt enkele maanden na de wijziging te willen scheiden. De vrouw stelt dat de wijzigingen in 2009 en 2016 voor haar erg nadelig zijn geweest. Ze eist dan ook vernietiging van de huwelijkse voorwaarden op grond van (oneigenlijke) dwaling (derhalve geen wilsovereenstemming). In de procedure stelt ze ook dat de betrokken notarissen haar niet of onvoldoende hebben geinformeerd / voorgelicht over de mogelijke gevolgen van de gewijzigde akten. De Hoge Raad gaat er eens goed voor zitten kijkt naar de waarschuwingsplicht van de notaris en het feit of de vrouw wist wat waar ze mee instemde. De notarissen hebben verklaringen afgelegd over de gevoerde besprekingen. Deze verklaringen worden door de Advocaat Generaal (adviseur Hoge Raad) en de Hoge Raad zorgvuldig uitgeplozen.

Mening gerechtshof over rol van de notaris

Volgens het hof hebben de successievelijk betrokken notarissen hier aan hun zorgplicht voldaan. In rechtsoverweging 2.9 overweegt het hof dat uit de processen-verbaal van de verhoren van de notarissen geen aanwijzingen volgen voor de stelling van de vrouw dat zij door de notarissen onvoldoende is voorgelicht over de gevolgen van de akten die zij heeft ondertekend. Het hof overweegt dat van alle aktes concepten met een toelichting aan partijen zijn toegezonden en dat bij het passeren van de aktes de inhoud daarvan met partijen is besproken (zie ook hierboven artikel 43 WN). Daarnaast zijn de concepten besproken en zijn er 5 gesprekken gevoerd, waarvan nog 1 gesprek alleen met de vrouw.  Voorafgaand aan het tekenen van de aktes is de vrouw uitgenodigd om los van haar man op kantoor te komen om de inhoud van de wijzigingen met haar door te spreken. Daarvan heeft de vrouw geen gebruik gemaakt en aangegeven dat de bespreking kon plaatsvinden als zij toch op kantoor was voor het ondertekenen van de akte.

Mening adviseur van de Hoge Raad (de AG)

Lezenswaardig in dit kader is ook het advies van de AG in 2023. De eerste wijziging lijkt redelijk zorgvuldig verlopen, de tweede wijziging voldoet hier volgens de AG niet aan.

• Dat aan deze norm is voldaan bij de tweede wijziging, lijkt mij anders dan bij de eerste wijziging, hier niet te kunnen worden afgeleid uit de betreffende getuigenverklaring van de notaris. Op de vraag of de ontwerpakte direct goed was, heeft hij geantwoord dat het maar om één zin ging en dat niet zo ingrijpend was. Ook heeft de notaris verklaard dat het gesprek niet gemakkelijk was, omdat hij het gevoel had dat het niet goed landde. De notaris gaf in het verhoor aan dat de vrouw zich wat afzijdig hield en dat je dan als notaris veel moeite moet doen om iemand mee te nemen. Er werden weinig tot geen vragen gesteld door de vrouw. Dit gold ook voor het tweede gesprek. (…) Ook heeft de notaris verklaard dat de wijziging ter beperking van een mogelijk nadeel van de vrouw zou zijn, dus dat de wijziging in haar voordeel was.’
• Het hof had geoordeeld dat uit de getuigenverklaringen geen aanwijzingen volgen voor de stelling van de vrouw dat zij door de notarissen niet of onvoldoende is voorgelicht over de gevolgen van de betrokken akten. De Hoge Raad is het niet eens met die duiding van de getuigenverklaringen en oordeelt dat het hof hetzij moet onderzoeken of de notarissen specifiek aan hun waarschuwingsplicht hebben voldaan, hetzij moet motiveren waarom de notarissen aan die plicht hebben voldaan. De Hoge Raad verwijst het geding daarvoor naar het gerechtshof ’s-Hertogenbosch.

Mocht de man ervan uitgaan dat de vrouw akkoord was met de wijziging en hiermee heeft ingestemd?

Los van de rol van de notaris moet ook worden gekeken naar de rol van partijen. Volgens de man heeft de notaris keurig voldaan aan hun waarschuwings- en informatieplicht. De Hoge Raad komt echter met de volgende overwegingen (dit zijn citaten van de vrouw, zie rechtsoverweging 3.6):

• de vrouw ging (toen ze nog minderjarig was) werken bij de ouders van de man;
• de man heeft het bedrijf van zijn ouders overgenomen;
• de financien en de administratie wordt verzorgd door de man;
• de man heeft meermaals vernomen dat een verrekenbeding bij een echtscheiding erg onvoordelig kan uitpakken;
• de man had inzicht in de financien van de onderneming en het gezin;
• de vrouw kon bij de notaris beter geen vragen stellen omdat ze anders dom zou overkomen.

Of bovenstaande stellingen van de vrouw juist zijn wordt door de Hoge Raad niet onderzocht, edoch als deze juist zouden zijn dan mocht de man er niet op vertrouwen dat de vrouw begreep waar ze voor tekenende. Deze context lijkt een beetje op de uitspraak van de Hoge Raad in 2005, ook hier wordt de vernietiging van de huwelijkse voorwaarden ingeroepen op grond van dwaling. Deze procedure was echter wel erg specifiek omdat de man hierbij zelf (kandidaat) notaris was en de concepten had opgesteld.

Conclusie wijziging huwelijkse voorwaarden

Het wijzigingen of opstellen van huwelijkse voorwaarden kan voor betrokken echtelieden, de financiele adviseurs en/of de notaris veel gedoe opleveren. Als de spelregels niet goed en zorgvuldig worden uitgevoerd kunnen er op latere datum veel onduidelijkheden en/of langlopende procedures volgen. Indien een partij geen verstand van zaken heeft, een niet geinteresseerde houding aanneem of geen of een beperkte behoefte aan voorlichting heeft is voorzichtigheid en zorgvuldige vastlegging van gesprekken noodzakelijk. Ook is het belangrijk dat bij een wijziging van huwelijkse voorwaarden een vermogensopstelling wordt gemaakt en/of een vaststellingsovereenkomst. Hierin moet dan duidelijk zichtbaar worden wat het vermogen op dat moment is en hoe dit vermogen moet worden verdeeld.