Echtscheiding en eigen woning

Als u gaat scheiden met een eigen woning, dan komt u aan het lezen en nadenken. Dit is fiscaal lastig en soms erg onvoordelig. In de praktijk zijn er vele adviseurs met verschillende meningen. In dit artikel een uitleg over de feiten en enige jurisprudentie. Veel voorkomende fouten zijn:

• hypotheekrenteaftrek;
• te laat scheiden / einde fiscaal partnerschap;
• erfgenaam van elkaar blijven;
• hoofdelijke aansprakelijkheid hypotheek blijft bestaan na echtscheiding.

Voorbeeld eigen woning en echtscheiding

Truus en Henk zijn getrouwd en hebben 2 kinderen. Ze zijn gezamenlijk eigenaar van een woning. Op de woning rust een hypotheek, beide zijn hoofdelijk aansprakelijk voor de schuld. De echtscheiding wordt uitgesproken en Henk laat zich uitschrijven uit de woning en gaat bij zijn vader en moeder wonen. Truus blijft met de kinderen in de woning wonen, dit in afwachting van een verkoop van de woning. Truus krijgt de hypotheekrenteaftrek (wordt ook door haar betaald), ze is echter voor 50% eigenaar van de woning. Vanaf het moment dat Henk vertrekt, eindigt ook het fiscaal partnerschap tussen Truus en Henk. In dit geval is 50% van de hypotheekrente aftrekbaar en niet 100%. Truus moet ook 50% van het eigenwoningforfait aangeven.

Voor Henk zal een speciale regeling gelden. Gedurende 2 (of 30 jaar na de echtscheiding / het verlaten van de woning mag Henk 50% van de woning aanmerken als "fictieve eigen woning". Als Henk dan ook 50% van de hypotheekrente heeft betaald, mag hij deze fiscaal aftrekken. In het jaar van de echtscheiding mag nog worden gekozen voor fiscaal partnerschap.

Deze kwestie is eenvoudig op te lossen:

• Truus voldoet 50% van de hypotheekrente;
• Truus betaalt 50% van de hypotheekrente als partneralimentie aan Henk;
• Truus kan hierdoor 100% van de betaling aftrekken;
• Henk moet over de partneralimentatie in box 1 belasting betalen;
• Henk voldoet 50% van de hypotheekrente en deze is dan in box 1 aftrekbaar;
• Henk moet 50% van het eigenwoningforfait opgeven, maar mag dit ook aftrekken als ter beschikking gesteld woongenot (onderhoudsverplichting richting Truus);
• Per saldo is bij Henk niets belast en bij Truus alles aftrekbaar;
• Maximale termijn 2 (of 3) jaar;
• Is de woning na 2 jaar nog niet verkocht, dan moet deze voor 100% worden toegedeeld aan Truus.

Uitspraak echtscheiding en eigen woning

Het Gerechtshof Den Bosch heeft zich in 2015 gebogen over de hypotheekrente bij een echtscheiding. Volgens de rechter heeft de man recht op 50% van de renteaftrek op een eigen woning. X en Y zijn getrouwd en gaan in 2006 gescheiden leven. In 2008 wordt de daadwerkelijke echtscheiding uitgesproken. X blijft in de woning wonen, Y voldoet de hypotheekrente en trekt in zijn aangifte inkomstenbelasting 2009 (dus na de echtscheiding) € 20.000 af als partneralimentatie. Y en X zijn beide eigenaar van de woning. De inspecteur is het hier niet mee eens. De Rechtbank is het met de inspecteur eens en Y gaat in hoger beroep bij het Gerechtshof. Het Gerechtshof komt tot de volgende overwegingen:

• Vooruitlopende op de definitieve echtscheiding is een voorlopige voorziening tussen X en Y (mondeling) overeengekomen.
• Y zou de woonlasten blijven dragen.
• Er is een mondelinge overeenkomst tussen partijen.
• 50% Van de woonlasten zijn als onderhoudsverplichting bij Y aftrekbaar.
• Er is € 6.000 aftrekbaar bij Y.  

Fiscaal partnerschap herleeft bij niet ontvankelijk echtscheidingsverzoek

De kennisgroep van de belastingdienst heeft in maart 2024 gekeken naar het fiscaal partnerschap als er sprake is van een niet ontvankelijk echtscheidingsverzoek. Wat zijn de gevolgen voor het fiscale partnerschap?

• Voorbeeld: Echtpaar dienst op 11 november 2021 een verzoek tot echtscheiding in bij de Rechtbank. De man wordt uitgeschreven op het woonadres per deze datum (in basisadministratie). Het echtscheidingsverzoek wordt op 1 maart 2022 niet ontvankelijk verklaard. Deze wordt op 1 juni 2022 onherroepelijk. Ook na 1 maart 2022 blijven beide ex partners op andere woonadressen wonen.
• Periode tot 11 november 2021: Fiscaal partnerschap op grond van artikel 5a, eerste lid, onderdeel a, AWR. Echtgenoten worden als fiscaal partners aangemerkt vanaf het sluiten van het huwelijk tot ontbinding door overlijden of echtscheiding (artikel 1:149 BW).
• Periode 11 november 2021 tot 1 maart 2022: Geen fiscaal partnerschap. Ondanks het ingediende echtscheidingsverzoek is het huwelijk nog niet ontbonden. Echter, door inschrijving op verschillende woonadressen in de BRP en het ingediende verzoek tot echtscheiding, wordt aan de cumulatieve voorwaarden van artikel 5a, vierde lid, AWR voldaan, waardoor geen sprake is van fiscaal partnerschap. Zie ook de hiermee samenhangende kamerstukken en de brief van de staatssecretaris uit 2010.
• Periode 1 maart 2022 tot 1 juni 2022: Geen fiscaal partnerschap. Het echtscheidingsverzoek is niet-ontvankelijk verklaard, maar de niet-ontvankelijkverklaring is nog niet onherroepelijk. Gedurende deze periode is er, conform artikel 5a, vierde lid, AWR, geen sprake van fiscaal partnerschap.
• Periode vanaf 1 juni 2022: Hervatting van fiscaal partnerschap. Na de onherroepelijke niet-ontvankelijkverklaring van het echtscheidingsverzoek, en bij gebrek aan een nieuw verzoek tot echtscheiding, is opnieuw sprake van fiscaal partnerschap conform artikel 5a, eerste lid, onderdeel a, AWR.
• Juridische beoordeling (a) Artikel 5a, eerste lid, onderdeel a, AWR: Definitie van fiscaal partnerschap gebaseerd op de burgerlijke staat van echtgenoten; (b) Artikel 1:149 BW: Bepaalt dat het huwelijk eindigt door ontbinding na overlijden of echtscheiding; (c) Artikel 5a, vierde lid, AWR**: Biedt een uitzondering op de hoofdregel van fiscaal partnerschap indien een echtscheidingsverzoek is ingediend en de echtgenoten niet meer op hetzelfde adres in de BRP staan ingeschreven; (d) Artikel 358, tweede lid, Rv**: Stelt de beroepstermijn vast op drie maanden, waarna een rechterlijke beslissing onherroepelijk wordt.

Conclusie eigen woning en echtscheiding

Veelal zijn er advocaten (zonder of beperkte fiscale kennis) aan het woord gedurende een echtscheiding. Het is verstandig om tijdens dit traject een fiscaal jurist te laten meekijken. Dit kan veel fiscale en financiële problemen voorkomen dan wel een substantieel voordeel opleveren. Denk bij een echtscheiding ook aan:

• aanpassen van uw testament;
• aanpassen verzekeringen (zoals overlijdensrisicoverzekeringen);
• bankrekeningen scheiden.