De verkoop van het familiebedrijf. En nu?

Regelmatig adviseren wij bedrijven bij de verkoop van hun (familie) bedrijf aan een strategische partij en ook steeds vaker aan private equity. In dit artikel onze ervaringen en ook de aandachtspunten die hierbij (gaan) spelen. Fiscaal is het het meest voordelig dat het bedrijf eerst (deels) via de bedrijfsopvolgingsregeling wordt overdragen aan de kinderen en dan (enkele jaren later) aan een externe partij wordt verkocht. Dit kan tientallen procenten aan belastingheffing schelen.

Private Equity wil mijn bedrijf kopen en nu?

Steeds meer familiebedrijven worden door M&A partijen of Private Equity (hierna PE) partijen benaderd met een enthousiast verhaal over de extreme waarde van het familiebedrijf en de mogelijkheden in de markt. Een PE partij trekt geld aan van bancaire instellingen en investeerders om dit onder te brengen in een investeringsfonds. De aankoop wordt veelal betaald door het investeringsfonds, een bancaire instelling en een lening van de verkoper, de zogenaamde vendor loan. Het aankoop beleid van een PE partij wordt bepaald door

• Sector kennis en soms bouwen van een groep of keten (buy and build)
• Rendementsverbeteringen
• Vergroten van de multiple bij grotere ketens of groepen
• Hefboomwerking via bancaire financiering

Veelal wordt in een redelijk tempo opgebouwd en na 5 – 8 jaar weer doorverkocht. Een verkoper zal in de meeste gevallen ook participeren in zijn bedrijf (na verkoop). Hiermee kan er op 2 momenten een winst worden gemaakt (bij verkoop en bij doorverkoop).

Overname kas of liquiditeit en bedrijfsopvolging

De heer X wil zijn ondernemingen (zeg een holding met 10 deelnemingen) overdragen aan zijn kinderen. In de holding is ook 3 miljoen euro aan cash, dit bedrag is bedoeld voor een toekomstige overname van een bedrijf. Dit bedrag zou mogen worden gezien als ondernemingsvermogen, zeg een overnamekas en/of investeringsgelden. Als er echter wordt geinvesteerd in een nieuw bedrijf wordt niet voldaan aan de bezitseis. De reguliere zienswijze is dat bij de beoordeling van ondernemingsvermogen moet worden gekeken op grond van geconsolideerde uitgangspunten. De aankoop van een nieuwe deelneming kan dan dus worden gezien als een objectieve uitbreiding van een onderneming (mits de nieuwe deelnemingsactiviteiten in lijn liggen met de bestaande activiteiten). De Belastingdienst en Hoge Raad kijken hier echter anders naar, zie hiertoe Hoge Raad d.d. 29 mei 2020 ECLI:NL:HR:2020:867 en  ECLI:NL:HR:2020:990. Ook in een recenter kennisgroepstandpunt wordt dit nader toelicht (Kennisgroep Belastingdienst d.d. 3 oktober 2023). De oplossing is om de uitbreiding vorm te geven via een activa/passiva transactie en niet via de aankoop van de aandelen in een deelneming (probleem bezitseis).

Hoe werkt Private Equity binnen een bedrijf?

De meeste PE partijen zullen zich niet bezighouden met de dagelijkse leiding. Na (of beter voor) de verkoop is het dus verstandig om na te denken wie de dagelijkse leiding over het familiebedrijf gaat voeren. Feitelijk zijn er drie smaken

1. De huidige DGA verkoopt zijn aandelen aan een nieuwe BV (Newco in de volksmond) en investeert ook in deze BV (met aandelen en een lening, dit noemen we doorrollen). De DGA blijft aan het roer staan van de onderneming.
2. Het huidige management neemt de dagelijkse leiding (deels of in fasen of geheel) over.
3. Het familiebedrijf wordt opgenomen in een andere onderneming, dit management neemt de directie over.

Het familiebedrijf (of de eigenaar / DGA) zal na de overname verantwoording moeten afleggen aan de PE partij, vaak moeten er maandelijks financiële data worden verstrekt daarnaast wordt er een strikte governance structuur opgezet, denk hierbij aan periodieke rapportages (en overleg), budgetten, begrotingen, afstemming bepaalde beslissingen, etc. Dit heeft meestal een redelijke impact op de DGA, hij of zij was gewend om alle beslissingen alleen te nemen. Meestal ontstaat er na de verliefdheid een fase van “gedoe” of irritatie. Binnen een bepaalde strikte context werken waarbij het winstoogmerk (op kortere termijn) voorop staat, is wennen. De DGA zal meer binnen een keurslijf gaan werken. Veelal neemt de DGA na verloop van 12-24 maanden afscheid of krijgt een commissaris rol. Het is dus verstandig dat de DGA zich voor de overdracht of direct daarna “misbaar” gaat maken. Veelal zullen er dan ook kleinere pakketten aandelen worden verkocht aan het management, zodat zij betrokken blijven bij de onderneming.

Aandachtspunten bij overname door PE partij

Voor een overname door een PE partij zijn dus de volgende zaken van belang:

Hier is een samenvatting in bulletvorm van de tekst:

1. Ondernemers van een familiebedrijf voelen zich gevleid als ze benaderd worden door een private-equity (PE) partij.
2. PE-partijen zijn ervaren onderhandelaars en richten zich op rendement. Een slimme en ervaren adviseur aan de kant van de DGA is noodzakelijk, dit vanaf dag 1.
3. Een due diligence onderzoek speelt een cruciale rol in het bepalen van de definitieve prijs. Laat voor de overname een pre DD uitvoeren.
4. Goede voorbereiding en de inschakeling van een ervaren adviseur zijn essentieel. Bel gerust met één van onze adviseurs, zij hebben meer dan voldoende ervaring met dit soort trajecten.
5. De ondernemer moet een plan maken voor de periode na de verkoop, met aandacht voor persoonlijke rol en groei van de onderneming.
6. De DGA moet beslissen over zijn rol na de verkoop en de continuïteit van het bedrijf waarborgen. Het misbaar maken van de DGA maakt het traject een stuk leuker (op langere termijn)
7. Het betrekken van bestaand management of nieuw management kan continuïteit verzekeren.
8. Het verkrijgen van een indicatief bod van een PE-partij is de eerste stap, maar het realiseren van een transactie vergt meer inspanning. Een goede voorbereiding verhoogt de kans op succesvolle en gunstige transactievoorwaarden.
9. Er zijn andere opties naast verkoop aan PE, zoals strategische kopers, management buy-in, of het opzetten van een family office.
10. Aandelen kunnen worden behouden terwijl het management participeert zonder verkoop aan een PE-partij.
11. Bedrijfsopvolging binnen de familie kan via de BOR-bedrijfsopvolgingsregeling fiscaalvriendelijk worden geregeld. Daarna verkopen aan een PE partij is fiscaal een stuk gunstiger. Hiervoor is wel een termijn van 3 – 5 jaar (als voorbereiding) nodig.
12. PE-structuren investeren kapitaal van investeerders in bedrijven met als doel rendementsverbetering. Er wordt vaak vreemd vermogen aangetrokken, wat zowel kansen als risico's met zich meebrengt. Banken spelen een belangrijke rol als stakeholder met specifieke eisen en beperkingen.
13. Bewustzijn en voorbereiding zijn essentieel om teleurstellingen bij de uiteindelijke transactievoorwaarden te voorkomen.

Familiebedrijf verkopen

De laatste jaren worden steeds meer familiebedrijven geheel of gedeeltelijk verkocht aan prive equity partijen. Veel familiebedrijven hebben geen opvolging en/of worstelen met stijgende inkoopprijzen, vergrijzing, krapte op de arbeidsmarkt of andere omgevingsfactoren. Ook kunnen uiteenlopende ambities van de senioren en/of junioren ervoor zorgen dat het beter is het bedrijf (deels) te verkopen. Dit is een emotioneel en vaak complex proces. De situatie na verkoop is soms nog wel complexer, ineens staat er veel geld op de bankrekening en moet hierover een (fiscaal ongunstige) beslissing worden genomen. Ook zorgt de nieuwe eigenaar voor een nieuwe dynamiek binnen het bedrijf. Mede door de rendementen binnen het bedrijf en de lagere rente wordt ook via deze multiple een extra rendement behaald op het eigen vermogen.

Doelstellingen binnen het familie bedrijf

Veel families stellen zich binnen het bedrijf en de familie de vraag “wat willen we bereiken en hoe gaan we om met het familievermogen”. Een belangrijke vraag die de laatste jaren aan de orde komt zijn:

• Doen we het nog wel goed?
• Wat brengt de toekomst en de marktwerking?
• Zijn wij nog wel de beste eigenaren en zijn de opvolgers bereid en in staat om het bedrijf voor te zetten

De waardes binnen de familie zijn vaak vastgelegd in een familiestatuut. Eens per kwartaal of jaar wordt er over de doelstellingen een vergadering gehouden waarbij alle familieleden aanwezig zijn. Binnen het statuut zijn veel zaken geregeld, denk hierbij aan:

• Historie, principes en visie van de familie
• Wie mag de eigenaar zijn binnen het bedrijf
• Wie mogen er wel of niet binnen het familiebedrijf werken
• Hoe werkt de familie governance het beste?
• Hoe worden de taken en bevoegdheden verdeeld tussen (a) directie (b) raad van commissarissen (c) familieraad (d) familiestatuut

Familiebedrijf is verkocht en dan?

Het familiestatuut is ingericht om het familiebedrijf goed en helder aan te sturen. Als het familiebedrijf is verkocht is er een nieuwe situatie, waar ook een nieuw familiestatuut voor nodig is, dit in combinatie met een nieuwe juridische structuur. Na de verkoop worden er geen beslissingen meer genomen over werknemers, investeringen in het bedrijf, nieuwe vestigingen en/of dividenduitkeringen. De beslissingen hebben dan betrekking op

• Hoe worden gelden belegd
• Welke investeringen passen binnen de familie
• Hoe beperken we de belastingheffing

Vermogens geven vaak nog meer gedoe dan familiebedrijven. Bij externe markt omstandigheden kunnen beleggingen in waarde dalen waardoor iedereen achter de lotto gaat invullen en hierover een mening gaat geven.

Het ineens erg vermogend zijn geeft binnen een familie soms nog meer discussies dan in de periode dat het familiebedrijf moest worden aangestuurd. Vermogen op de bank voelt even als een lust en al snel als een last. Families hebben verstand van het familiebedrijf maar hebben minder verstand van beleggen en vermogensbeheer, hiervoor moet dan worden vertrouwd op eigen intuïtie, verhalen van vrienden en/of deskundige adviseurs.

De praktijk leert dat men het beste 3-6 maanden niks doet met het geld en zich gaat verdiepen in de nieuwe werkelijkheid. Vermogende families hebben er ook problemen mee om geld te schenken of over te dragen aan familieleden. Bij een bedrijf wordt hier eenvoudiger over gedacht, dividend wordt veelal vlotter betaald en een euro op de bankrekening bij F van Lanschot. Ouders komen uit een ander nest dan hun kinderen en willen hun kinderen ook goed opvoeden en beschermen tegen “rijk zijn of rijk voordoen”. Kinderen kunnen door veel geld ambitie loos worden en/of stoppen met hun opleiding of werk. Combineer dit met een verslaving, trouwen in gemeenschap van goederen, verkeerde vrienden, gokken of ander onverantwoord gedrag en de cirkel is rond.

Maar is dit ook zo? Moet je kinderen niet meenemen bij de besprekingen met de beleggingsadviseur en/of het familie office. Vanaf welk moment staat het geld niet meer onder bewind van een ander ? Wanneer krijgen de kinderen de vrijheid om over (een deel van) het vermogen te beschikken?

Het is vaak veel verstandiger om met het geld de kwaliteiten en competenties van de kinderen verder te laten ontwikkelen en hen mee te nemen in de diverse gesprekken. Er komt namelijk een moment dat de kinderen wel volledig over het geld kunnen beschikken, en dan?

Hoe organiseer je het familie vermogen?

Dit begint bij een goed gesprek binnen de familie waarbij iedereen (soms ook de koude kant) aan tafel gaat zitten. Op grond van dit gesprek – met een fiscaal jurist of familie adviseur – wordt dan een concept familiestatuut opgesteld en/of wordt het huidige familiestatuut aangepast. De uitgangspunten hierbij zijn:

1. De mens: welke karakters zitten aan tafel, wat zijn hun ambities en zijn er nog onderlinge ruzies of conflicten die meespelen?
2. Financieel: hoe moet het vermogen worden verdeeld over cash, beleggingen, crypto, vastgoed, bedrijven etc.
3. Sociaal: spelen ook maatschappelijke of sociale elementen een rol en is een eigen foundation een optie

Tijdens de bijeenkomst van de familie moet er een heldere agenda zijn en een voorzitter. Ook moet vaststaan welk doel dit gesprek heeft en hoe ervoor wordt gezorgd dat iedereen ook ruimte krijgt om zijn input te geven. Het is verstandig om alle deelnemers in aparte bijeenkomsten vooraf een aantal vragen voor te leggen. Belangrijke vragen hierbij zijn:

• Doelstellingen van de familie
• Waarden en normen binnen de familie
• Hoe wil men investeren en waarin (volgens welke verdeling)
• Is maandelijks inkomen van belang
• Hoe wordt de zeggenschap over het geld / vermogen ingevuld
• Hoe wordt de nood opvolging ingevuld
• Welke conflicten of onderhuidse gevoelens spelen er binnen de familie

Een externe en neutrale begeleider is hierbij van essentieel belang, binnen de familie moet deze persoon als onafhankelijk en betrouwbaar worden ervaren. Een eerste bijeenkomst duurt minimaal 4 uur maar kan ook een weekend in beslag nemen. Een goede voorbereiding is essentieel.

Sommige families stellen naast het familiestatuut ook een zogenaamd Family Wealth document op. Dit is een bijlage bij het familiestatuut waarin is opgenomen hoe het vermogen wordt verdeeld, welk deel wordt geschonken, hoe wordt omgegaan met dividenden en herinvesteringen, etc. Op grond van deze stukken worden vervolgens de volgende zaken uitgewerkt

1. Estate planning
2. Familie BV voor nieuwe investeringen
3. Testament aanpassingen
4. Basis huwelijkse voorwaarden
5. Herstructurering van de bestaande structuur
6. Besluitvorming en zeggenschap over vermogen

Het is verstandig om voor de zeggenschap en besluitvorming gebruik te maken van de expertise binnen de familie bij meerdere generaties, dit geeft rust en draagvlak.

Noot fiscaal jurist inzake familie bedrijven

Wij werken vaak samen met advocaten, M&A partijen, accountants en notarissen om een juiste invulling te geven aan de fase na verkoop. Veelal zijn wij als externe adviseur ook betrokken bij de fiscale merites van de verkoop. Onderschat de emoties van een verkoop van een familiebedrijf niet, het is een pittige tijd welke uiteindelijk een nieuwe realiteit zal opleveren. Op het moment dat alles juridisch in de juiste stukken is vastgelegd begint het traject eigenlijk weer opnieuw. Het proces zal continue moeten worden bijgestuurd en aangepast.